Terwijl in Duitsland de Groenen een magere verkiezingsuitslag haalden, haalden de Oostenrijkse Groenen 12.4% van de stemmen. Dat is de beste uitslag van een Groene partij in nationale verkiezingen ooit. Wat is het geheim van de Oostenrijkse Groenen?
Eén achtste van de stemmen klinkt mooi, maar lag onder het doel van de Oostenrijkse Groenen. Ze wouden 15% van de stemmen halen, de derde partij van Oostenrijk worden en in de regering komen. Dat is allemaal niet gelukt.
De Groenen gingen de verkiezingen in met twee thema’s: een schone milieu en een schone politiek. Met het eerste, het hoofdthema van iedere groene partij, was weinig te winnen. Alle partijen in Oostenrijk hebben het milieuthema opgepakt. Zelfs Team Stronach, de anti-Europartij die werd opgericht door een Canadees-Oostenrijkse ondernemer, had een lange milieuparagraaf in haar programma.
Anticorruptie
Het tweede thema was des te belangrijker. De Oostenrijkse Groenen stelden zich op als de partij van de integere politiek. De laatste jaren kwamen er om de week berichten naar buiten over corruptieschandalen waar politici of partijen bij betrokken waren. Het Oostenrijkse parlement deed, onder leiding van een Groene afgevaardigde, uitgebreid onderzoek naar corruptie. Daarbij bleken met name populistisch rechtse partijen betrokken maar ook de Christendemocratische ÖVP die al sinds 1987 in de regering zit en een monopolie lijkt te hebben op de macht. Oud-premier Schüssel moest zich terugtrekken uit het parlement vanwege de aanklachten. Een deel van de gelden kwam terecht bij partijen. De Groenen dwongen daarom een nieuwe partijfinancieringwet af. Tijdens de campagne wezen ze er fijntjes op dat alle andere deelnemende partijen deze wet schonden. Als een partij zo staat op integriteit dan wordt je natuurlijk ook zelf onderzocht. De ÖVP beschuldigde de Groenen van het aannemen van geld van Qadhafi, begin jaren ’90. De Groenen ontkenden. De zaak brak de Groenen niet op.
De Groenen positioneerden zich zo als de partij van transparantie. Ze werden daarmee de stem van de Oostenrijkse burgers die ontevreden zijn over de democratie. In Oostenrijk is er al zeven jaar sprake van een grote coalitie van de ÖVP en de sociaaldemocratische SPÖ: een kabinet van links en rechts die in een permanente patstelling staat. Maar ook een coalitie van twee partijen die al sinds de Tweede Wereldoorlog politiek maar ook maatschappelijk de lakens uitdelen. Voor veel maatschappelijke functies is een partijkaart nodig van ÖVP of SPÖ.
Een groot deel van de kiezers hoopten dat de groenen zouden gaan regeren. Hun deelname aan een kabinet werd gesteund door 40% van de stemmers. Na de uitslag lijkt dit echter niet realistisch: de grote coalitie heeft net een meerderheid. Maar bovendien: de Groenen hebben de andere partijen sterk tegen de haren ingewreven door ze aan te vallen op met corruptieaanklachten.
Uitwisselingen
De Groenen wonnen de meeste stemmen van de gevestigde partijen: 50 duizend stemmen van de ÖVP en 40 stemmen van de SPÖ. Tegelijkertijd verloor de partij bijna 60 duizend stemmen aan de nieuwe partij NEOS, een klassiek liberale partij, die net als de Groenen zich konden opstellen als een schonehandenpartij. Hiermee komt er wel een spanning in de Oostenrijkse Groenen boven: de partij heeft een alternatieve vleugel en een liberale vleugel. Omdat er in Oostenrijk jarenlang geen liberale partij was -de liberalen voeren sinds de jaren ’80 een populistisch rechts koers- vonden deze middenklassekiezers een onderkomen bij de Groenen. De NEOS vormen echter een goed alternatief voor de kiezers. De moralistische toon waar de Duitse Groenen kiezers op hadden verloren, werd door de NEOS ook de Oostenrijkse Groenen aangewreven. De Groenen waren de partij van de lagere maximumsnelheden.
De Oostenrijkse Groenen zijn zoals alle Groenen partijen van hoger opgeleiden, professionals en vrouwen. De partij was de grootste onder mensen met een universitair diploma. Anders dan veel Groenen zijn de Oostenrijkse Groenen geen generatiefenomeen (een partij die met name goed scoort onder de babyboomgeneratie) maar staat ze ook sterk onder jonge kiezers. Dat is voordelig want Oostenrijk heeft zestien- en zeventienjarigen het stemrecht gegeven.
Lessen
De Oostenrijkse Groenen staan er zo goed voor omdat zij naast hun groene thema met het thema transparantie een breed bestaande onvrede in de Oostenrijkse maatschappij hebben geraakt. Die onvrede gaat niet slechts om een aantal corrupte politici maar om de Oostenrijkse democratie, die door sommigen wordt omschreven als een karteldemocratie omdat SPÖ en ÖVP politiek en maatschappelijk al sinds de Tweede Wereldoorlog een grip hebben op alle prominente posten. De Oostenrijkse Groenen zijn nog steeds een anti-partijenpartij en geen onderdeel van de gevestigde macht. Zo kan een Groene partij stemmen winnen.
Dit artikel verschijnt gelijktijdig op GLweb