Nederlandse politiek verschilt sterk van andere landen. Een opvallend patroon in Nederland is dat politieke carrières steeds korter duren. De politiek lijkt een tussenstop voor mensen met meer ambitie. Politiek leiders zitten kort en worden snel afgebrand. Job Cohen is hier misschien het meest extreme voorbeeld van: in een paar weken veranderde hij van de verlosser in de hakkelaar. Voor lange geplande politieke loopbanen is geen ruimte.
Een uitzondering in dit patroon lijkt Diederik Samsom, de leider van de PvdA. In Straatcoach en strateeg. De Opkomst van Diederik Samsom beschrijft NRC-journalist Stokmans de politieke carrière van de sociaaldemocraat.
De lange adem
Wat hierin het meeste opvalt is hoe planning en toeval door elkaar heen lopen. Gepland is Samsom’s politieke loopbaan. Hij begint in 2003 in de PvdA en besluit al in zijn eerste Kamerperiode dat hij partijleider wil worden. Hij ontwikkelt een verstandhouding met de zittende leider Wouter Bos en neemt de ruimte om alle PvdA-afdelingen te bezoeken om daar zijn verhaal te oefenen en leden te leren kennen. In 2008 toonde Samsom voor het eerst zijn ambitie toen hij Tichelaar wilde opvolgen als PvdA-fractievoorzitter. De PvdA-fractieleden kozen voor de moederkloek, Mariëtte Hamer. In 2010 wordt Cohen door Bos naar voren geschoven. De komeet van Cohen brandt snel op. Ondertussen loopt Samsom zich warm. Hij neemt afstand van de fractie en gaat op maatschappelijke stage als straatcoach om te voelen wat het verhaal van de PvdA op veiligheid betekent. Als Cohen in 2012 aftreedt, komt alles voor Samsom samen: hij heeft de ambitie, hij kent de partij en hij heeft een verhaal. Hij wordt partijleider.
De eindsprint
Maar voor wat er daarna gebeurt, lijkt Samsom niet gereed. Als het kabinet valt klitten constructieve oppositiepartijen in het centrum, GroenLinks, ChristenUnie en D66, samen zonder de PvdA. Zij steunen een begrotingsakkoord met het kabinet. Het hele akkoord lijkt erop gericht te zijn Samsom buiten te houden. Hij wordt uitgenodigd om mee te tekenen maar weigert dat. Dat is het eerste moment van twijfel. Snel zal blijken dat het een meesterzet is. Het begrotingsakkoord is in een hogedrukpan geschreven en zit vol met punten die de kiezer niet zint.
De strategie voor de PvdA is vanaf dat punt helder voor de peilers en adviseurs van Samsom: de PvdA kiest een paar zwakke punten uit uit het begrotingsakkoord en voert daar campagne tegen. Daartegen over stelt de PvdA een eigen agenda van groei en banen. Posters met die boodschap hangen al snel door heel Nederland.
Samsom twijfelt. Tijdens een oefenweekend voor het lijsttrekkersdebat Samsom zijn cijfers van het CPB over het PvdA programma de druppel die de emmer doet overlopen. De PvdA was niet de partij van groei en banen maar van krimp en werkloosheid. Voor Samsom die de doorrekeningen van voorgaande jaren uit zijn hoofd kende en die voor zijn plezier aan CPB-cijfers zat te rekenen, een grote blamage. Tijdens het ontbijt stormde Samsom onverwacht luid vloekend de eetzaal uit en het nabijgelegen bos in. Als Samsom uitgeraasd is, wordt besloten een nieuwe strategie in te zetten. Niet een die gebaseerd is op peilingen of de wijsheid van campagnebureaus maar op het gevoel van Samsom: dit wordt Samsom’s eerlijke verhaal. Tijdens de vele bijeenkomsten in het land oefent en scherpt Samsom zijn verhaal. Tijdens het RTL-debat overtuigt Samsom hier Nederland mee, door niet een mooie belofte te maken over het geld dat Nederland aan Griekenland heeft geleend maar eerlijk te zijn dat het geld niet terugkomt.
Bij het oefenen van het tweede grote debat, bij Knevel en Van den Brink valt een katheder op Samsom’s teen. Uitermate pijnlijk. Gebroken is de diagnose. Maar Samsom heeft geen tijd om twee weken met zijn benen om hoog te zitten. Pijnstillers zijn natuurlijk ook uitgesloten want Samsom moet scherp zijn. En juist in het tweede debat versterkt Samsom zijn eigen ‘eerlijke verhaal’ door Rutte aan te pakken over het verdraaien van de waarheid. Hij kopieert daarbij Ronald Reagan’s ‘there you go again‘. Dat is opnieuw niet een beslissing die genomen is op basis van kiezersonderzoek en tegen de lijn van de adviseurs in gaat. Tijdens het laatste debat laat Samsom zijn eerlijke verhaal nog één maal door op de vraag van een kiezers: ‘aan welk punt houdt u vast?’ Niet zijn hele programma af te draaien maar eerlijk te zeggen dat zoals ook bleek tijdens de formatie je uiteindelijk compromissen moet sluiten met je politieke tegenstanders.
Daarmee deed Samsom uiteindelijk wat iedereen voor onmogelijk had gehouden. Hij won de kiezers terug van de SP en haalde het beste verkiezingsresultaat van de PvdA in 10 jaar. Niet op basis van een langgeplande strategie of zelfs maar geïnformeerd door het best onderzoek maar op basis van zijn eigen politieke intuïtie.
De politieke carrière van Samsom is altijd gericht op die ene plek, leider van de PvdA. Maar als hij dat een maal is hangt veel van toeval af: had Samsom zijn eigen intuïtie gevolgd en het begrotingsakkoord wel getekend, dan was hij net als de begrotingsakkoordpartijen in de verdediging gekomen. En als de CPB-cijfers later waren gekomen, dan had Samsom misschien niet zijn strategie bij gezet en had hij het eerste debat niet gewonnen en dan had hij geen zegetocht ingezet.