Vandaag was ik als subpanel beginselen-lid uitgenodigd bij de GroenLinks strategie dag in Utrecht. Ik was bij een discussie over de stand van zaken van mijn panel. We hebben ons enige tijd bezig gehouden met beleidsmatige dilemma waar GroenLinks voor staat: bv. participatie of ontspannen, of allebei? De aanwezige leden, met name van andere panels vonden dat wij ons meer op de idealen/beginselen/uitgangspunten/doelstellingen moesten richten en minder de spanningen in het beleid.
Ik ben een groot voorstander van een focus op beginselen/idealen/uitgangspunten/doelstellingen. Ik denk dat er twee centrale vragen zijn op dit vlak: wat zijn de idealen van GroenLinks en hoe verhouden die zich tot elkaar. Ik zal hier proberen te kijken wat antwoorden zouden kunnen zijn op de eerste vraag.
Het huidige beginselprogramma noemt zes uitgangspunten, die overigens vrij slecht in het stuk worden uitgewerkt:
- democratische rechtsstaat
- leefbaar milieu/ecologisch evenwicht
- rechtvaardige verdeling van macht, kennis, bezit, arbeid en inkomen
- behoorlijke bestaanszekerheid voor allen
- verzet tegen onderdrukking
Dit is een klassiek rijtje, dat sterk zijn basis heeft in de jaren ’70/’80. Het nadeel van deze vijf is dat ze niet allemaal van het zelfde type zijn: sommigen zijn dingen die we niet willen (uitbuiting/onderdrukking), anderen juist dingen die we wel willen. Een aantal zijn vrij beleidsmatig geformuleerd (bestaanszekerheid, verdeling). Ik vind de de term "democratische rechtsstaat" altijd erg dubieus als politiek-filosoof, het herbergt twee stromingen binnen de democratie theorie: de liberale democratie en de radicale democratie. Opvallend genoeg mist een expliciet vrijzinnig ideaal: dat wordt negatief (tegen onderdrukking) geformuleerd.
Geleidelijk zien vier centrale GroenLinks idealen ontstaan in de partijtop, met name onder Rosemuller:
- ecologische duurzaamheid,
- culturele openheid,
- sociale rechtvaardigheid
- en internationale solidariteit.
Ik heb mijn twijfels bij de formulering van deze vier idealen. Inhoudelijk zijn ze zo amorf… Ik vind dat het woord "rechtvaardigheid" niet bij kernidealen gebruikt kan worden. De reden daarvoor is puur analytisch. Rawls stelt "Justice is the first virtue of institutions" daarmee zegt hij: rechtvaardigheid is (gedefinieerd als) wat primair goed kan zijn een instituut. Dit houdt in dat je alle idealen, die je kan hebben, kan vervangen door "justice", want dat is de al-omvattende term voor goede kenmerken van instituties. Als je sociale rechtvaardigheid gebruikt zeg je dus: goede kenmerken van instituties voor zover ze betrekking op sociale vraagstukken. Zonder te specificeren wat dat dan is. Maar waarom zeg je dan voor de rest niet: "economische rechtvaardigheid", "internationale rechtvaardigheid", "economische rechtvaardigheid" etc. Iedere combinatie van een beleidsveld met rechtvaardigheid is dan een ideaal, maar zonder inhoudelijke omschrijving: economische rechtvaardigheid is voor een sociaal-democraat staatsinterventie en voor een liberaal staatsonthouding.
Daarnaast, ik begrijp gewoon weg niet wat er precies met "culturele openheid" (soms ook wel "democratische openheid") bedoeld wordt: het klinkt als of er geduid wordt op een soort Popperiaanse Open Society, wat zoveel inhoudt als een samenleving die er rekening meehoudt dat zij niet de wijsheid in pacht heeft, maar dat het absolute politieke ideaal (nog) niet bepaald is. Als zodanig is het de antithese van een politiek ideaal.
Ik vind het hoogst dubieus om wel internationale solidariteit te hebben als ideaal maar niet nationale solidariteit. We zijn dus alleen solidair met mensen buiten Nederland (?!).
Het probleem van het woord "duurzaam" is dat het, net als rechtvaardig, de pretentie heeft een een overkoepelende waarde te zijn: alleen als economie, samenleving en milieu met elkaar in balans zijn is er sprake van een duurzame situatie. Door te zeggen dat je alleen naar ecologische duurzaamheid streeft, zeg je dat sociale en economische duurzaamheid niet relevant zijn.
DWARS heeft vijf centrale idealen:
- Duurzaamheid
- Solidariteit
- Vrijheid
- Vrede
- Democratie
De DWARSe idealen zijn ook niet zalig makend. Het woord duurzaamheid komt weer terug (zie kritiek boven). Solidariteit is voor DWARS grenzeloos (maar ook binnen Nederland geldig!). Ik vind dat het woord "vrijheid" niet taktisch gekozen is. Vrijheid is een kenmerk van een individu, net als gelijkheid, duurzaamheid, solidariteit, vrede en democratie van een samenleving. Een "vrije samenleving" is een samenleving die niet door een andere samenleving wordt overheerst, een samenleving bestaande uit vrije individuen wordt volgens mij gekenmerkt door het ideaal "diversiteit". DWARS heeft vrede als een streefdoel geformuleerd: wij streven naar een wereld zonder oorlog, hoe je daar komt (wel of niet militair ingrijpen om een ergere oorlog te voorkomen?) is een kwestie voor ons verkiezingsprogramma. Democratie is voor mij een side constraint. Het is geen streefdoel op zich maar een vereiste: iedere politieke beslissing die genomen wordt moet democratisch tot stand komen.
De Global Greens hebben er zes "pillars". De eerste vier behoren overigens ook tot de originele pillars van die Gruenen/B’90
- Ecological Wisdom
- Social Justice
- Participatory Democracy
- Non-violence
- Sustainability
- Respect for Diversity
Hier spelen op nieuw een aantal problemen: wat is ecologische wijsheid? En is wijsheid een ideaal of een deugd van politici (dat laatste volgens mij). social justice (zie boven). Non-violence is eerder iets wat je niet wat dan wat je wel wilt en daarnaast meer een side-constraint van je handelen dan een doel dat je nastreeft, sustainability (zie boven), respect voor diversity impliceert dat diversiteit bestaat en wij daar eerbied voor moeten hebben, niet dat we het stimuleren.
De Zweedse Groenen noemen drie vormen van solidariteit:
- Met dieren en het ecosysteem
- Met toekomstige generaties
- Met alle wereldburgers
Ik vind het een uiterst esthetisch rijtje. Enige nadeel: het is weinig vrijzinnig: vrijheid/culturele openheid/democratie hebben geen ruimte we zijn solidair maar niet divers.
De Amerikanen hebben er 10 "key values":
- Grassroots democracy
- Social Justice & Equal Opportunity
- Ecological Wisdom
- Non-violence
- Decentralization
- Community-based economics & Economic Justice
- Feminism & Gender Equity
- Respect for Diversity
- Personal & Global Responsibility
- Future Focus and Sustainability
In Amerika is alles groter en meer, maar niet per definitie beter. De 10 Key values mengen allerlei verschillende niveau: Grassroots democracy, violence en decentralization geen doelen zijn maar -altijd noodzakelijke- beperkingen. Ecological Wisdom is een kenmerk van goede beleidsmakers. Community-based economics is erg christen-democratisch. Social & Economic justice hebben volgens mij geen betekenis. Het noemen van Feminism en Gender Equity is niet eerlijk ten opzichte van andere emanciperende groepen (LBGT, moslims, christenen, mannen, gehandicapten). Ik weet niet precies wat er met "personal and global responsibility" bedoeld wordt. Future focus klinkt goed: maar wie pretendeert niet gericht te zijn op de toekomst?
Laten we ze naast elkaar leggen
- Idealen mbt besluitvorming: democratische rechtsstaat (GL ’91) Democratie (DWARS) Participatory Democracy (GG& B’90/DG) solidariteit met dieren, het ecosysteem en toekomstige generaties (MdG) Grassroots democracy (GPUS) Decentralization (GPUS)
- Idealen mbt de grenzen aan ontwikkeling: leefbaar milieu/ecologisch evenwicht (GL ’91) ecologische duurzaamheid (GL ’98) duurzaamheid (DWARS) Ecological Wisdom (GG& B’90/DG) Sustainability (GG) Ecological Wisdom (GPUS) Future Focus and Sustainability (GPUS)
- Idealen mbt de verdeling van goederen: rechtvaardige verdeling van macht, kennis, bezit, arbeid en inkomen (GL ’91),behoorlijke bestaanszekerheid voor allen (GL ’91) sociale rechtvaardigheid (GL ’98) solidariteit (DWARS) Social Justice (GG& B’90/DG) Social Justice & Equal Opportunity (GPUS) Community-based economics & Economic Justice (GPUS)
- Idealen mbt de vrijheid van individuen: verzet tegen onderdrukking (GL ’91) culturele openheid (GL ’98) Vrijheid (DWARS) Respect for Diversity (GG) Feminism & Gender Equity (GPUS) Respect for Diversity (GPUS)
- Idealen mbt internationale verhoudingen: internationale solidariteit (GL ’98) solidariteit met alle wereldburgers (MdG) Vrede (DWARS) Non-violence (GG& B’90/DG) Non-violence (GPUS)
- Ruis: Personal & Global Responsibility (GPUS)
Laat ik dit tenslotte in overweging mee geven: waarom zoveel? Volgens mij kun je als progressieve en linkse partij, als anarchist, vrije socialist of linkse liberaal af met twee idealen, zolang je ze maar precies definieert: vrijheid en gelijkheid. In Rawlsiaanse/Dworkiaanse terminologie:
We streven naar een samenleving waarin iedere burger een zo groot mogelijke set rechten heeft zolang die te verenigen is met een identieke set van rechten voor ieder andere burger en een zo groot en gelijk mogelijke bundel interne en externe middelen om die rechten te kunnen gebruiken. Dit principe is onafhankelijk van grenzen en generaties van toepassing.
Een beginselprogramma in drie regels.